Gim. nr 15 kl. 2c 2010 2011
Strona w budowie
Strona w budowie
Karta powtórzeniowa nr 1
Starożytność - Początki cywilizacji. Starożytna Grecja.
Prehistoria – początki ludzkości
• Epoka paleolitu zaczęła się 4-5 mln lat temu. Wówczas oddzieliła się linia ewolucji człowiekowatych (hominidów) od linii ewolucji małp.
• Pod wpływem warunków naturalnych hominidy przyjęły postać wyprostowaną. Kolejne gatunki hominidów posługiwały się prostymi narzędziami – kijami i kamieniami. Ich przedstawiciele nauczyli się też posługiwać ogniem.
• Współczesny człowiek (homo sapiens) pojawił się około 135 tys. Lat temu. Kolebką gatunku współczesnego człowieka były równiny w Afryce Wschodniej. Stamtąd około 100 tys. Lat temu ludzie rozpoczęli wędrówkę na inne kontynenty, około 40 tys. lat temu zaczęli zaludniać Europę.
• Pierwotni ludzie żyli w niewielkich grupach, zajmowali się zbieractwem, rybołówstwem i myślistwem.
Rewolucja neolityczna czyli początki rolnictwa
• Około 11 tys. lat temu ludzkość zaczęła przechodzić od paleolitu do neolitu (proces ten trwał kilka tysięcy lat).
• W epoce neolitu pojawili się pierwsi rolnicy. Rolnictwo zmieniło tryb życia pierwotnych ludzi. Ludzie przestali szukać pożywienia, zaczęli je wytwarzać. Pojawiły się wówczas pierwsze stałe osady.
• W epoce neolitu pojawiły się nowe, doskonalsze narzędzia z kamienia (siekiery, sierpy, żarna, koło garncarskie, prymitywne krosna), naczynia ceramiczne i tkaniny (wełna i len).
• W III tysiącleciu p.n.e. ludzie nauczyli się wytwarzać brąz (stop miedzi z cyną). Był to przełom w dziedzinie wytwarzania narzędzi od którego zaczęła się epoka brązu.
Pierwsze cywilizacje. Przykład Babilonii.
• Mezopotamia, czyli Międzyrzecze to obszar pomiędzy dwoma rzekami – Eufratem i Tygrysem.
• Mezopotamię zamieszkiwały ludy semickie, które dostosowały się do warunków tam panujących – wykorzystywały wylewy rzek do uprawy roli, rozwijały handel uzupełniając braki w surowcach.
• Władca Babilonii Hammurabi był prawodawcą, który wprowadził jednolite, bardzo surowe prawo (Kodeks Hammurabiego – „oko za oko, ząb za ząb”).
• Mieszkańcy Mezopotamii wierzyli w wielu bogów (politeizm), którym składali ofiary w świątyniach nazywanych zigguratami.
• Do największych osiągnięć cywilizacyjnych mieszkańców Mezopotamii należały: pismo klinowe (Sumerowie), wynalezienie koła i kalendarza (rok liczył 354 dni i był podzielony na 12 miesięcy), opracowanie systemu miar i wag (łokieć i talent), wysoko rozwinięta matematyka (obliczali pierwiastki kwadratowe)i astronomia (zegar słoneczny, podzielono dobę na 24 godziny, godziny na minuty i sekundy).
Starożytny Egipt
• Osadnictwo w dolinie Nilu nasiliło się w IV tysiącleciu p.n.e.
• Dzięki wylewom rzeki Egipcjanie mogli z powodzeniem uprawiać wiele roślin, system kanałów (system irygacyjny) pozwalał zaś na nawadnianie pól upranych odległych od koryta rzeki.
• Początkowo Egipt składał się z dwóch państw Dolnego i Górnego Egiptu. Około 2920 roku p.n.e. (początek III tysiąclecia przed naszą erą). Władca Górnego Egiptu – Menes, podbił Dolny i stworzył jedno państwo.
• Władcą Egiptu był król, nazywany faraonem, który był monarchą despotycznym. Skupiał w swoim ręku władzę sądowniczą, wojskową, był najwyższym prawodawcą i kapłanem. Poddani uznawali go za syna boga Ra.
• Obok faraona w Egipcie ważna rolę pełnili kapłani. Włada faraona była realizowana za pośrednictwem urzędników. Resztę społeczeństwa egipskiego stanowili rzemieślnicy i chłopi.
Religia starożytnych Egipcjan
• Starożytni Egipcjanie byli politeistami ( Re, Izyda, Horus, Set, Ozyrys) i wierzyli w życie pozagrobowe. Swoim bogom budowali świątynie.
• Egipcjanie mumifikowali swoich zmarłych, gdyż uważali, że dusza człowieka żyje tak długo, jak długo trwa jego ciało.
• Grobowce faraonów mieściły się w piramidach ( Cheopsa, Chefrena, Mykeryniosa) budowanych przez wiele lat.
• Egipcjanie opracowali pismo hieroglificzne (odczytane w XIX wieku przez Jean - Francois Champollion)
• Na wysokim poziomie stały: matematyka ( obliczanie pól i objętości graniastosłupa, stożka i prostopadłościanu, stosowali system dziesiętny, rozwiązywali równania z jedna niewiadomą, stosowali wodomierze do obliczania wylewów Nilu), astronomia (znali planety i gwiazdy, spor zadali mapy nieba) i medycyna( trepanacje czaszki, leczenie zębów, złamań, stosowali środki przeciwbólowe) .
Izrael – lud wybrany przez Boga
• Palestynę, nazywaną także ziemie Kaanan, Żydzi zasiedlili w XIII wieku p.n.e.
• Najważniejsze zajęcia mieszkańców starożytnego Izraela to: rolnictwo, hodowla, rybołówstwo, handel.
• Żydzi byli monoteistami – wyznawali wiarę w jedynego Boga (Jahwe); ich najważniejsze święta to szabat i pascha, a święta księga to Biblia.
• Teokracja oznacza dosłownie „rządy Boga”. Jest to ustrój, w którym władzę sprawują kapłani, kierując się zasadami religii.
• Najważniejszymi władcami Izraela byli: Saul, Dawid i Salomon. Stolica Jerozolima.
Początki Grecji
• Starożytna Grecja, nazywana przez Greków Helladą, obejmowała południową część Półwyspu Bałkańskiego, duże wyspy: Kretę i Cypr, także Wyspy Egejskie i Wyspy Jońskie, zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej (nazywane w starożytności Jonią) oraz południową Italię( nazywaną Wielka Grecją).
• Ogromny wpływ na życie mieszkańców starożytnej Grecji wywarły warunki naturalne. Przede wszystkim niezwykle rozwinięta linia brzegowa sprzyjała rozwojowi rybołówstwa, transportu i handlu morskiego. Handel zamorski ze starszymi cywilizacjami, zwłaszcza z Egiptem, przyspieszył rozwój greckiej cywilizacji.
• Pierwsza cywilizacja na ziemiach greckich powstała na Krecie w III tys. p.n.e. Nazywamy ją cywilizacją minojską. Ośrodkami tej cywilizacji były pałace - siedziby lokalnych władców i ich urzędników.
• Najsłynniejszym ośrodkiem minojskim był pałac w Knossos. Jego pozostałości świadczą o bogactwie i wyrafinowaniu cywilizacji minojskiej.
• W II tys. p.n.e. na Peloponezie Grecy stworzyli swoją pierwszą cywilizację. Nazywamy ja cywilizacją mykeńską. Najważniejszym ośrodkiem tej cywilizacji były Mykeny.
• Około 1450 r. p.n.e. Mykeńczycy podbili Kretę a następnie zniszczyli cywilizację minojską.
• W latach 1200 – 1000 p.n.e. cywilizacja mykeńska uległa całkowicie zagładzie. Jedną z przyczyn jej upadku było pojawienie się nowej fali plemion greckich. Nazywamy je Dorami.
• Wraz z podbojem Grecji przez Dorów zaczął się okres tzw. Wieków Ciemnych. Trwały one do VIII w. p.n.e.
Grecka polis: Ateny
• W VIII w. p.n.e. ukształtowała się w Grecji specyficzna forma państwowości zwana polis.
• W Atenach i w innych greckich poleis rządy najpierw sprawowała arystokracja.
• W wewnętrznych konfliktach władzę przejmowały ambitne jednostki spośród arystokracji. Grecy nazwali ich tyranami, a sposób rządzenia tyranią. Z czasem Grecy odrzucili tyranię.
• W wyniku kolejnych reform pod koniec VI w. p.n.e. w Atenach wprowadzono nowy ustrój – demokrację, czyli rządy ludu.
• Okres największego rozkwitu politycznego Aten to V w. p.n.e., kiedy główna rolę odgrywał tam wybitny polityk – Perykles.
Starożytna Sparta
• Spartą rządzili dwaj królowie, największe znaczenie miała jednak geruzja (30 -osobowa rada) i urzędnicy – eforowie.
• Społeczeństwo Sparty dzieliło się na: Spartan, którym przysługiwały prawa obywatelskie, helotów – chłopów przywiązanych do ziemi, i periojków zajmujących się handlem i rzemiosłem.
• Sparta zagrożona przez powstania helotów i podbijająca nowe tereny posiadała świetną armię, dzięki której została w Helladzie hegemonem.
• Sparta przewodziła Związkowi Peloponeskiemu, co w końcu doprowadziło do wojny pomiędzy nią a Atenami. Wojnę wygrała Sparta.
• Ciężkozbrojny piechur będący podstawą armii spartańskiej to hoplita.
Wierzenia starożytnych Greków
• Grecy byli politeistami – wierzyli w wielu bogów (Zeus, Hera, Afrodyta, Hefajstos, Posejdon, Dionizos, Demeter, Artemida, Hermes, Atena, Apollo), których siedzibą była góra Olimp.
• Oddawali im cześć, odprawiając obrzędy oraz wznosząc wspaniałe świątynie.
• Opowieści o bogach i ich losach to mity.
Kultura i sztuka Greków w starożytności
• Grecy, oddając cześć Zeusowi, co cztery lata organizowali igrzyska w Olimpii. Pierwsze igrzyska, które zostały odnotowane, odbyły się w 776 r. p.n.e.
• Teatr grecki bierze swój początek z obrzędów ku czci Dionizosa. Przedstawienia odbywały się w teatrach, gdzie wystawiano tragedie i komedie. Najsłynniejsi dramatopisarze to Ajschylos, Sofokles i Eurypides oraz komediopisarz - Arystofanes.
• Grecy byli twórcami filozofii a jej najwybitniejszymi greckimi przedstawicielami – Sokrates, Platon i Arystoteles.
• W architekturze starożytnej Grecji ukształtowały się trzy style: dorycki, joński i koryncki.
• Najbardziej znani rzeźbiarze starożytnej Grecji to Fidiasz i Myron.
• Największy rozkwit kultury greckiej nastąpił w Atenach w V w. p.n.e., za rządów Peryklesa.
Wojny w świecie greckim
• Państwo perskie powstało w VIII w. p.n.e., twórcą jego potęgi był Cyrus II Wielki.
• W V w. p.n.e. Persja podbiła kolonie greckie w Azji Mniejszej, wprowadziła tam tyranię i wysokie podatki. Przeciw Persom wybuchło powstanie, które poparli Ateńczycy.
• Persja zaatakowała Grecję, aby ukarać Ateny. Najważniejsze bitwy rozegrały się pod Maratonem (490r. p.n.e.), gdzie oddziałami greckimi dowodził Miltiades, który pokonał wojska Persji; w wąwozie Termopile (480r. p.n.e.) – spartański wódz Leonidas został pokonany przez wielokrotnie liczniejszą armię perską pod dowództwem Kserksesa; u wybrzeży wyspy Salaminy (480r. p.n.e.) – była to bitwa morska, w której zwyciężyli Grecy (pod wodzą Temistoklesa).
• Po wojnach z Persami Ateny stanęły na czele Związku Morskiego i rywalizowały ze Spartą, co w V w. p.n.e. przyczyniło się do wybuchu wojny zwanej peloponeska. Sparta pokonała Ateny.
Imperium Aleksandra Wielkiego. Świat hellenistyczny.
• Macedonia powstała na Półwyspie Bałkańskim, a zaczęła szybko rozwijać się pod rządami Filipa II Macedońskiego w IV w. p.n.e.. Król ten przeprowadził reformę administracyjną, finansową i wojskową, która ułatwiła mu podbój Grecji.
• Grecja została podporządkowana po bitwie pod Cheroneą w roku 338 r. p.n.e.
• Następcą Filipa II był jego syn Aleksander, zwany Wielkim. Podbił Fenicję, Persję, Egipt, tereny dzisiejszego Uzbekistanu, Afganistanu. Do najważniejszych stoczonych przez niego bitew należy zwycięstwo pod Issos z roku 333 r. p.n.e., gdzie pokonał króla perskiego Dariusza III i podporządkował sobie jego kraj.
• Podboje Aleksandra zakończyły się w Indiach, z powodu zmęczenia wojska i ciężkich warunków klimatycznych.
• Aleksander zmarł w 323 r. p.n.e., a jego państwo zostało podzielone pomiędzy dowódców macedońskiej armii (diadochowie) Rozpoczął się wówczas okres nazywany hellenistycznym. Był to czas, kiedy kultura grecka przemieszała się kulturami państw podbitych przez Aleksandra.
Daty do zapamiętania:
Ok. 3500 p.n.e. – narodziny pierwszych cywilizacji (Sumerowie)
Pocz. III tys. p.n.e. – zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu (Menes)
XVIII w. p.n.e. – panowanie Hammurabiego w Babilonii (ok. 1792 – 1750 p.n.e.)
Ok. XIII w. p.n.e. ukształtowanie się podstaw judaizmu
Ok. 970 – ok. 930 p.n.e. – panowanie Salomona w Izraelu
587 – 538 p.n.e. – niewola babilońska ludu żydowskiego
Ok. 3000 p.n.e. – początki kultury minojskiej na Krecie
Po 1200 – 800 p.n.e. – Wieki Ciemne w starożytnej Grecji
VIII – VI w. p.n.e. – Wielka Kolonizacja Greków
776 r. p.n.e. – pierwsze igrzyska olimpijskie
V – VI w. p.n.e. – okres klasyczny w dziejach Grecji
490 r. p.n.e. – pierwsza wyprawa perska do Grecji lądowej, bitwa pod Maratonem
480 r. p.n.e. – wyprawa Kserksesa przeciw Grekom, bitwy pod Termopilami i Salaminą
479 r. p.n.e. – bitwa pod Platejami (zwycięstwo Greków nad Persami, Persowie porzucili plany podboju Grecji)
Połowa V w. – 429 p.n.e. – epoka Peryklesa w Atenach
431 – 404 p.n.e. – wojna peloponeska zakończona klęską Aten ( Ateny przeciwko Sparcie, zwycięstwo Sparty)
338 r. p.n.e. – bitwa pod Cheroneą, Macedonia hegemonem w Grecji
334 r. p.n.e. – bitwa pod Granikiem, początek wyprawy Aleksandra Wielkiego przeciw Persji
333 r. p.n.e. – bitwa pod Issos, Aleksander pokonał Dariusza III
331 r. p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą
331 r. p.n.e. – śmierć Aleksandra Wielkiego ( miał 33 lata) – początek epoki hellenistycznej
Pojęcia do samodzielnego opracowania ( max. 2-3 zdania):
• Paleolit
• Neolit
• Ewolucja
• Budowle megalityczna
• Cywilizacja
• Mezopotamia
• Kodeks Hammurabiego
• Stella
• Daleki Wschód
• Bliski Wschód
• Politeizm
• Monoteizm
• Ziggurat
• Pismo klinowe
• Hieroglify
• Astrologia
• Astronomia
• Siec irygacyjna
• Faraon
• Monarchia despotyczna
• Mumia
• Piramida
• Biblia
• Tora
• Szabat
• Pascha
• Synagoga
• Dekalog
• Judaizm
• Teokracja
• Niewola babilońska
• Olimp
• Olimpia
• Jonia
• Hellada
• Polis
• Wieki Ciemne
• Wielka Kolonizacja
• Agora
• Arystokracja
• Tyran
• Demokracja
• Prawa drakońskie
• Zgromadzenie ludowe
• Rada Pięciuset
• Obywatel
• Polityka
• Ostracyzm
• Demagog
• Hegemonia
• Geruzja
• Eforowie
• Heloci
• Periojkowie
• Wychowanie spartańskie
• Lakoniczna wypowiedź
• Warunki spartańskie
• Falanga
• Hoplita
• Mit
• Wyrocznia delficka
• Igrzyska olimpijskie
• Tragedia
• Komedia
• Filozofia
• Akropol
• Erechtejon
• Kariatydy
• Propyleje
• Związek Morski
• Związek Peloponeski
• Filipiki
• Węzeł gordyjski
• Hellenizm
• Oligarchia
Postacie do samodzielnego opracowania ( max. 2-3 zdania). Bez dat życia czy panowania chodzi o to z czego zasłynęli ( dlaczego się o nich uczymy na lekcjach historii):
• Hammurabi
• Semiramida
• Menes
• Tutanchamon
• Cheops
• Herodot
• Mojżesz
• Abraham
• Saul
• Dawid
• Salomon
• Cyrus II Wielki
• Nabuchodonozor II
• Odyseusz
• Minos
• Drakon
• Solon
• Klejstenes
• Perykles
• Herakles
• Ajschylos
• Sofokles
• Eurypides
• Arystofanes
• Sokrates
• Platon
• Arystoteles
• Archimedes
• Pitagoras
• Tales
• Hipokrates
• Fidiasz
• Myron
• Miltiades
• Leonidas
• Temistokles
• Kserkses
• Dariusz III
• Filip II Wielki
• Tukidydes
• Demostenes
• Aleksander Wielki
• Diadochowie
• Diogenes
Opracował: mgr Piotr Pawlak